Samjuel Džonson

Za INFOPREVODE piše Jovan Stipić

Biografije je nazivao „žalosnim narativima" dok je za sebe verovao da živi veoma jadnim životom.

Literarni kritičar, biograf, lektor, poeta, pisac i neočekivano gospodar mimova u XXI veku, Samjuel Džonson će ostati upamćen kao autor prvog pravog rečnika engleskog jezika objavljenog 1755. godine.

Džonson je rođen u Lihfildu (Lichfield) 1709. godine. Školovao se na Oksfordskom koledžu (Oxford), ali je zbog lošeg finansijskog stanja bio primoran da ga napusti posle samo godinu dana studija. Nakon toga radio je kao nastavnik i preselio se u London gde počinje da piše za časopis The Gentleman's Magazine. Početkom svoje literarne karijere napisao je predstavu „Irena“ (Irene), kao i dve knjige pesama nazvanim „London“ (London) i „Sujeta ljudskih želja“ (The Vanity of Human Wishes).

Nasuprot brojnim uspesima, njegov život se nikako ne treba percipirati kao lak. Od malih nogu patio je od drhtavice, te su njegovi tikovi doprineli mentalnim usponima i padovima koji su ga pratili čitavog života. Džonsonovom teškom odrastanju doprinosi i činjenica da su njegovi roditelji bili u velikim dugovima tokom Samjuelove mladosti. Njegov otac umire 1731. godine, međutim Samjuel upravo u tom periodu uspeva da pronađe svoj prvi posao. Posao nastavnika dobio je zahvaljujući angažovanju Ser Volstana Diksija (Ser Wolstan Dixie), nasuprot tome što nije imao diplomu. Za ovaj period sopstvenog života Samjuel je govorio da je bio lep, iako je smatrao da su njegova predavanja dosadna, a da on sam nije preterano dobar nastavnik.

Nakon što je napustio poziciju nastavnika provodio je veliku količinu vremena sa svojim bliskim prijateljem Harijem Porterom (Harry Porter), koji posle duge bolesti umire 1734. godine. Samo nekoliko meseci nakon toga, Džonson i Porterova udovica započinju vezu, i godinu dana nakon toga se i uzimaju, nasuprot neodobravanju ljudi iz njihovog okruženja.

Međutim, čini se da su njih dvoje, uprkos svemu, živeli u srećnom braku.

Samjuel je upravo u prvim godinama zajedničkog života sa Elizabet Porter (Elizabeth Porter), odnosno sada već Džonson,  napisao već pomenuta dela „Irena“ i „London“.

Godine 1746. nekolicina izdavačkih kuća prilazi Džonsonu sa idejom stvaranja novog rečnika engleskog jezika, pošto je u tom periodu vladalo ubeđenje da su postojeći rečnici nepotpuni. Iste godine, 18. juna, on potpisuje ugovor u vrednosti od 1500 gvineja (guineas) tvrdeći da može da završi upotpunjen rečnik u roku od svega tri godine. Za poređenje može poslužiti francuski rečnik koji je pola veka ranije izdala Francuska akademija. Kako bi izdala ovaj rečnik, Akademija je angažovala 40 akademika koji su na njemu radili u periodu od 40 godina, dok ga konačno nisu završili. Kada je Džonson suočen sa ovom činjenicom, on je jednostavno odgovorio: „Sačekajte da vidim; 40*40 = 1600. Tako proporcija od 3 prema 1600 odgovara odnosu između Engleza i Francuza“.

Ipak, Samjuelu Džonsonu je na kraju bilo potrebno oko 9 godina da završi ovaj rečnik koji, ako se malo bolje pogleda, nije bio niti originalan, niti je sadržao prevelik broj reči. Međutim, njegov rečnik jeste bio najkorišćeniji sve do pojave Oksfordovog rečnika. Rečnik Samjuela Džonsona  je pre svega prozor u 18. vek, koji nam pokazuje sliku reči koje su se tada koristile, pa je tako postao i najvažnija referenca u vekovima koji su dolazili.

Rečnik je publikovan 1755. godine, zbog čega je Džonsonu Oksforski univerzitet dodelio titulu  Master of Arts od Oksfordskog univerziteta. Rečnik je bio veoma obiman. Prvo izdanje bilo je teško nekoliko kilograma, dimenzija 46x51cm, sadržavajući  čak 42.773 reči. Prodavao se za oko 4 funte, što bi izraženo u današnjem novcu iznosilo oko 350 funti.

Novina ovog rečnika bila je to što su nakon definicija reči navođeni i primeri njihovog korišćenja. Džonson je najčešće navodio citate iz dela književnika poput Vilijama Šekspira (William Shakespeare), Džona Miltona (John Milton) i Džona Drajdena (John Dryden) kako bi ilustrovao značenje pojedinih reči.

Godine su prošle pre nego što je ostvaren bilo kakav profit od prodaje rečnika, dok sam Samjuel Džonson za svoj rad nije dobio ni penija.

Dok je radio na rečniku, Samjuel Džonson nije zapostavio svoj književni rad. U tom periodu pisao je eseje koji su se objavljivali svake nedelje pod nazivom „Blebetalo“ (The Rambler).  Džonsonova popularnost značajno je skočila kada su ovi eseji publikovani kao knjiga, 1750. godine. Ovo  delo donelo mu je najviše priznanja za života. Savremenici poput Džošue Rejnoldsa (Joshua Reynolds), Semjuela Ričardsona (Samuel Richardson) i Šarlote Lenoks (Charlotte Lenox) su ga hvalili kao najvećeg pisca i akademika svog doba, mnogo pre nego što je ostatak sveta bio svestan njegovog postojanja.

Vremenom je jedno njegovo delo potisnulo ostala. „Sujeta ljudskih želja“ (The Vanity of Human Wishes), objavljena je 1749. godine, prvo je delo koje je imalo Džonsonovo ime ispisano na koricama. Ova poema ističe važnost filozofije u odnosu na politiku, i donekle se bavi iskvarenošću modernog čoveka.

Nasuprot svim uspesima koje je ostvario na profesionalnom planu, ovaj period je možda bio i najteži u Džonsonovom životu. Njegova žena Elizabet se razbolela 1752. godine i ubrzo nakon toga je umrla. Kako je Elizabet poticala iz bogate porodice Džonson je sebe krivio za njenu smrt, navodeći da je zbog siromaštva u kojem su živeli ona dobila bolest koja joj je na kraju i oduzela život. Naravno, siromaštvo je u ovom slučaju relativan pojam pošto su njih dvoje, pored toga što su bili ugledni građani, imali veoma značajan priliv novca, koji je međutim, svakako bio neuporediv sa bogatstvom u kome je živela Elizabetina porodica. Iz Džonsonovih dnevnika i memoara jasno je da on sve do svoje smrti nije sebi oprostio gubitak žene.

U godinama nakon toga radio je na pozorišnim predstavama, pre svega Šekspirovim a nije izdao gotovo nijedno delo. Osnovao je, 1764. godine, privatni klub pod imenom „Večernji klub“ (The Dining Club) čiji su članovi bili i njegovi, sada već prijatelji, Džošua Renolds, Edmund Berk (Edmund Burke) i drugi. Tamo su diskutovali o politici, filozofiji, kao i lepoti i tegobama života. Džonson je želeo da svaka izdavačka kuća i umetnički pravac ima po jednog predstavnika u klubu, zarad napretka nauka i prenošenja znanja na buduće akademike.

Pred sam kraj života, 1775. godine, napisao je svoje poslednje delo, dobro poznat „Put na zapadna ostrva Škotske“ (A Journey to the Western Islands of Scotland). U ovom delu Džonson prenosi svoje doživljaje sa putovanja po Škotskoj, koje opisuje kao „poslednji put koji ga je učinio srećnim.“

Poslednjih godina života, znaci opadanja njegovog mentalnog i fizičkog zdravlja postali su vidljivi. Godine 1783. i 1784. proveo je vezan za krevet. Kada ga je lični lekar, Tomas Voren (Thomas Warren) upitao kako mu je, Džonson mu je tom prilikom odgovorio „prijatelju, nisi svestan kojom brzinom hrljam u smrt“. Nekoliko nedelja nakon toga, 13. decembra 1784. godine, Samjuel Džonson je preminuo.

Sahranjen je u Vestminsterskoj Katedrali (The Westminster Abbey).

O Samjuelu Džonsonu kasnije su pisali Džejms Bosvel (James Boswell), Volter Džekson Bejt (Walter Jackson Bate), kao i mnogi drugi kniževnici i biografi. Svi su ga opisivali kao „verovatno najistaknutiju osobu u engleskoj književnosti“, što nije začuđujuće, uzimajući u obzir da je njegov rečnik korišćen punih 177 godina! „Džonsonov rečnik“ se prema rečima Džeksona Bejta svrstava u „jedno od najvećih dostignuća u nauci i verovatno najveće koje je izveo jedan pojedinac“.

Tako, danas, obeležavamo 236 godina od smrti jednog od pravih velikana svetske književnosti i možda, pre svega, humaniste kome je zaista bilo stalo do napretka nauke i književnosti, ali i dobrobiti ljudi.