Reč(i) godine za 2020.

Za INFOPREVODE piše Katarina Beširević

Protekle dve decenije, pred kraj svake godine Oksfordski rečnik proglašava „reč godine“. Iako je prošle godine veću pažnju izazvala objava američkog Marijam-Vebster rečnika, čiji stručnjaci su tvrdili da je reč godine rodno neutralna zamenica oni (they), lingvisti Oksford tima nisu se složili sa ovim izborom, već su za reč godine proglasili klimatsku hitnost (climate emergency). Prema procenama oksfordskih stručnjaka, 2018. godina upamćena je po reči toksično (toxic), 2017. po reči mladotres (youthquake), a godine unazad obeležene su rečima: post-istina (post-truth), selfi (selfie), elektronska cigareta (vape), ali i emotikonom koji plače od smeha.

Protekla godina postavila je globalno velike izazove. Pandemija koronavirusa sasvim je izmenila našu svakodnevicu. Socijalno distanciranje ušlo je u bonton 2020. godine, maske su postale neizostavan aksesoar, a Zoom aplikacija novi nužan način komunikacije. S obzirom na date okolnosti, očekivanja da Oksfordski rečnik proglasi Kovid-19 za reč godine, bila su sasvim opravdana. Međutim, stručnjaci su se ovaj put, umesto za reč godine, opredelili za reči godine. Pored ovakve promene, oksfordski lingvisti odlučili su i da podele uticajne reči 2020. godine u kategorije. Osim jezika pandemije, ovu godinu obeležile su i reči iz tehnološkog sveta i rada na daljinu, zatim reči društvenih pokreta, društvenih mreža i političkog angažovanja, kao i one iz ekologije.

Obuzeti pandemijom, neretko zaboravljamo da će 2020. godina u istoriji biti upamćena i po razarajućim požarima u Australiji, pokretu Black Lives Matter u Sjedinjenim Američkim Državama, ratu Jermenije i Azerbejdžana, kao i mnogim drugim (potresnim) prekretnicama. Stoga, izbor Oksfordskog rečnika da 2020. obeleži većim brojem reči, služi kao svojevrstan podsetnik na sva iskušenja koja su u ovoj godini postavljena pred nas.

Reč koronavirus u upotrebi je od 1960-ih godina, iako pretežno u medicinskom i naučnom vokabularu. Od marta 2020. godine, koronavirus (korona ili Kovid-19) preplavio je medije, društvene mreže i svakodnevne neobavezne razgovore. U istom periodu primetno je znatno frekventnije korišćenje izraza poput socijalno distanciranje (social distancing), samoizolacija (self-isolation), ali i reči karantin (lockdown) i maska (mask). Usled pandemije, uvođen je policijski čas širom sveta, gradovi i države su zatvarani, a većina ljudi prešla je na rad od kuće, čime su društvene mreže i različite aplikacije postale osnovni vid komunikacije među ljudima. Poslovni sastanci, predavanja u školama i na fakultetima, konferencije i različite tribine održavaju se preko Skype i Zoom (takođe jedna od reči godine) aplikacija. Stoga ne treba da nas iznenađuje činjenica da su se pored rada od kuće (remote work), među najuticajnijim rečima ove godine našle i reči mjutovati i anmjutovati se (mute and unmute), odnosno isključiti i uključiti svoj mikrofon prilikom razgovora.

Povratak na sam početak godine, ali i na kraj prošle, podseća nas na velike požare koji su mesecima buktali australijskim kontinentom, time prouzrokovavši ekološku katastrofu. Na reč 2019. godine klimatska hitnost, ove godine nadovezuje se reč požar (bushfire), kao i klima (climate). Ekološke prilike u kombinaciji sa globalnom nemobilnošću dovele su do upotrebe jedne sasvim nove složenice antropauza (anthropause), čime se aludira na potencijalne pozitivne strane karantina i zatvaranja zemalja. Nemogućnost putovanja i pad turizma strahovito utiču na ekonomije pojedinih zemalja. Ipak, primetno odsustvo ljudi na inače preplavljenim destinacijama izazvalo je smanjenje zagađenja i poboljšanje ekoloških prilika.

Na spisak reči godine uticale su značajno prilike u Sjedinjenim Američkim Državama, u tamošnjoj izbornoj godini. U januaru politička scena, društvene mreže i mediji bili su preplavljeni pojmom impičment (impeachment), koji se odnosio na postupak za opoziv predsednika Donalda Trampa zbog zloupotrebe položaja. Nakon što su se političke prilike oko opoziva stišale, u Americi su izbili masovni protesti u organizaciji pokreta Black Lives Matter, koji se zalaže za jednaka prava Afroamerikanaca u SAD, kao i za obustavljanje policijske brutalnosti. Black Lives Matter, uz izraz sistemski rasizam (systemic racism), takođe su se našli na ovogodišnjem spisku Oksfordskog rečnika. Još jedan izraz kojem su lingvisti dali posebno mesto u 2020. godini, jeste kultura otkazivanja (cancel culture). Ovaj termin, koji je primarno preplavio društvene mreže, odnosi se na „otkazivanje pažnje“ javnim ličnostima za koje se smatra da su učinili nešto društveno neprihvatljivo.

Reč godine ima funkciju da zaokruži društvene, kulturne i političke prilike koje su zahvatile svet. Ipak, izazovi 2020. godine jasno se ogledaju u ovogodišnjem izboru za reč(i) godine. Nesumnjivo je da su oksfordski lingvisti imali mogućnost da proglase jednu reč godine (i to bi verovatno bio koronavirus). Međutim, time bi se narušila ideja iza proglašenja reči godine, s obzirom na to da bi jedna reč samo delimično prenele turbulentne okolnosti 2020. godine. Iako su reči i izrazi godine na engleskom jeziku (ne računajući emotikon iz  2015. godine) i služe pre svega da pokažu trendove angloameričkog govornog područja, u globalizovanom svetu one su često u upotrebi i van datog područja, neretko ostajući u različitim jezicima upravo u svom izvornom obliku, na engleskom jeziku. To se najbolje  može primetiti u ovoj godini. Uostalom, neosporno je da pojedinačno svi imamo svoju reč godine, koja može, a ne mora biti u vezi sa globalnim prilikama. Moja reč/fraza 2020. godine bila bi „novo normalno“.