Ostroška Biblija – prva štampana Biblija na slovenskom jeziku
Za INFOPREVODE piše Srđan Đurić
Ostroška Biblija je prvo kompletno štampano izdanje Biblije na crkvenoslovenskom jeziku. Štampana je u Ostrogu, gradiću u Ukrajini, po kome je i dobila naziv. Štampao ju je Ivan Fjodorov, jedan od očeva osnivača štamparije u Rusiji i Ukrajini, uz pomoć ukrajinskog plemića Konstantina Ostroškog. Objavljena su dva izdanja ove Biblije: prvo 12. jula 1580. godine, i drugo godinu dana kasnije, 12. avgusta 1581. godine. U drugom izdanju ispravljene su štamparske greške kao i neke greške u prevodu.
Ostroška Biblija predstavlja veličanstveno izdanje i jedan veoma značajan štamparski poduhvat. Sačinjena je od 76 svetih spisa, među kojima se nalaze i neki koji se smatraju apokrifnim, po čemu je ova Biblija jedinstvena. Na njenih 1256 raskošno ukrašenih stranica nalaze se brojne minijatura koje su pravljene posebno za nju.
Ivan Fjodorov je bio prvi štampar u Rusiji i Ukrajini. Rođen je u periodu između 1510. i 1520. godine u Moskvi, a školovao se na Univerzitetu u Krakovu. Pored strasti za knjigama, bio je i talentovan proizvođač topova. Kao đakon Crkve Svetog Nikolaja u Moskovskom Kremlju, nadgledao je izgradnju prve moskovske štamparije, gde je 1564. godine objavio i knjigu Apostol, prvu štampanu rusku knjigu za koju se zna tačan datum štampanja. Stvorio je ćirilični font i ustanovio štamparske standarde koji su uticali na izgled ruske štampane knjige mnogo godina nakon njegove smrti. Zbog sukoba sa pisarima kojima je preuzimao posao Fjodorov je optužen za jeres.
Nakon što mu je štamparija spaljena, beži iz Moskve i nastavlja da se bavi štamparskim poslom u Lavovu, gde osniva prvu štampariju na teritoriji današnje Ukrajine. Godine 1575. upoznaje se sa Konstantinom Ostroškim i ubrzo dolazi u njegovu službu. Pored toga što je priprema za štampu, Ivan Fjodorov i lično uređuje tekst Ostroške Biblije. Nedugo nakon što je knjiga objavljena razilazi se sa Konstantinom Sa sobom odnosi 400 primeraka Ostroške Biblije, i pokušava ponovo da otvori svoju štampariju u Lavovu, u čemu ne uspeva. Ivan Fjodorov je preminuo 1583. godine u siromaštvu, a nakon njegove smrti štampariju preuzima Pravoslavno bratstvo u Lavovu.
Nakon što mu je štamparija spaljena, beži iz Moskve i nastavlja da se bavi štamparskim poslom u Lavovu, gde osniva prvu štampariju na teritoriji današnje Ukrajine. Godine 1575. upoznaje se sa Konstantinom Ostroškim i ubrzo dolazi u njegovu službu. Pored toga što je priprema za štampu, Ivan Fjodorov i lično uređuje tekst Ostroške Biblije. Nedugo nakon što je knjiga objavljena razilazi se sa Konstantinom Sa sobom odnosi 400 primeraka Ostroške Biblije, i pokušava ponovo da otvori svoju štampariju u Lavovu, u čemu ne uspeva. Ivan Fjodorov je preminuo 1583. godine u siromaštvu, a nakon njegove smrti štampariju preuzima Pravoslavno bratstvo u Lavovu.
Dugo vremena je Ostroška Biblija ostala jedina štampana ćirilična Biblija, a takođe je služila i kao model na osnovu koga su rađena mnoga buduća izdanja. Tek se 1663. godine pojavilo novo izdanje Biblije na crkvenoslovenskom jeziku, Moskovska Biblija, koja iako je štampana više od osamdeset godina nakon što je Ostroška Biblija prvi put izašla iz štampe, zapravo predstavlja samo njeno dopunjeno izdanje. Od samog početka je projekat štampanja Biblije na slovenskom jeziku bio podstaknut političkim dešavanjima. Naime, Konstantin Ostroški koji je bio pravoslavni plemić ukrajinskog porekla i vladao je na teritoriji Državne zajednice Poljske i Litvanije, u kojoj je katoličanstvo bilo većinski rasprostranjeno.
Kako bi učvrstio svoj položaj, i istovremeno pomogao Pravoslavnoj crkvi, izgradio je štampariju u Ostrogu, drugu najstariju štampariju na teritoriji današnje Ukrajine, i krenuo sa pripremama za štampanje Biblije. Ostroška Biblija je kasnije odigrala veoma važnu ulogu, i značajno doprinela jačanju pravoslavne zajednice na tim prostorima.
Jedan od najvećih izazova prilikom štampanja Ostroške Biblije bilo je prikupiti valjane prevode svetih spisa. Godine 1572. Konstantin Ostroški dobio je na poklon od ruskog cara Ivana Groznog Genadijevu Bibliju, koja mu je poslužila kao osnova za štampanje sopstvenog izdanje. Genadijeva Biblija je prvi kompletan, rukom pisani, zbornik biblijskih tekstova Starog i Novog Zaveta na crkvenoslovenskom jeziku. Međutim, kada je pribavio tekst, Konstantin je uočio brojne greške u njemu, te je nastavio da traži odgovarajuće spise i njihove prevode širom Evrope. Slao je i pisma brojnim srpskim, bugarskim i grčkim manastirima tražeći prevodioce koji su znali grčki i slovenski jezik, i koji su mu mogli biti od pomoći. Zanimljivo je i to da Stari Zavet Ostroške Biblije nije prevođen sa hebrejskog jezika, veća sa grčkog po uzoru na Septuagintu.
Uz mnogo napora i uloženog truda Konstantin Ostroški je, nakon decenije marljive pripreme, konačno uspeo da objavi prvi štampani prevod Biblije na crkvenoslovenskom jeziku.
Nakon što je izašla iz štampe Konstantin šalje Bibliju širom zemlje, ali i u Bugarsku, Crnu Goru i Srbiju, kako bi podstakao širenje pravoslavne vere. Nekoliko primeraka šalje i Papi Gruguru XIII, i ruskom caru Ivanu Groznom, kome se knjiga veoma dopala, te je jednim od svojih primeraka i darovao engleskog ambasadora. Pretpostavlja se da je štampano između 1000 i 1500 primeraka Ostroške Biblije od kojih je svega oko 350 do danas sačuvano.